Op een dag ging ik naar Amsterdam om bij Mieke Bouma een workshop te volgen. Na het lezen van haar inspirerende boek ‘Het verhaal van je leven’ had ik zin haar persoonlijk te leren kennen. Uit het aanbod workshops en opleidingen van de Storytelling Academy koos ik een zogenaamde ‘Laboratoriumdag, op zoek naar de oerscène’. Doel van die workshop is het vinden van een gebeurtenis uit je kindertijd waarin je, vaak onbewust, een besluit nam of een overtuiging creëerde die je verdere leven in sterke mate zou aansturen en beïnvloeden. Nu had ik tijdens het lezen van het boek al wel een idee gekregen welke gebeurtenis uit mijn kindertijd mijn oerscène zou zijn, maar ik wilde die scène niet! Ik wilde iets anders, iets mooiers. Ik hoopte op een vondst, een vergeten herinnering, op het onverwacht opduiken van een verborgen parel.
Automatisch
We begonnen in een kring. Op een lage tafel in het midden lagen voorwerpen. Aan ons, de zes deelnemers, werd gevraagd er naar te kijken en in gedachten drie te kiezen. Zodra we om beurten onze keuze vertelden begonnen we ook betekenis te geven. Voorwerpen werden met elkaar in verband gebracht en gezien als metafoor voor de huidige situatie of persoonlijkheid en karakter van de verteller. Dat ging ongevraagd en automatisch en we deden het allemaal. Mijn keuze: een stuk touw, een batterij en een knalrood Japans uitziend figuurtje met grote ogen. Toen het mijn beurt was vertelde ik: ‘Touw, batterij en mannetje. Touw om te verbinden, een batterij omdat ik nodig aan de oplader moet en het speelgoedfiguur als verbeelding van mijn innerlijke criticus.’
Alles is verhaal
We concludeerden; zo gaat het dus de hele dag. Je neemt het ene wel en het andere niet waar. Je kiest, je waardeert, verdeelt, oordeelt en geeft bewust of onbewust betekenis. Twintig jaar geleden leerde ik in mijn opleiding tot NLP Trainer van een Amerikaan: ‘Man is a meaning making mechanism.’ In mijn vertaling: De mens is een betekenis-makend of betekenis-gevend mechanisme. Hoe ouder ik word hoe meer ik dat kan zien. Alles is verhaal. Wij maken ons persoonlijke verhaal. Dat verhaal maken wij door verbindingen te zien en verbanden te leggen, door waarde toe te kennen aan voorwerpen en gebeurtenissen, door in te vullen en te projecteren.
Wat is waar
Van tevoren had Mieke ons gevraagd om een kinderfoto mee te nemen waar we als ‘typisch ik als kind’ op stonden. Als onverbeterlijk romanticus en zoeker had ik na lang aarzelen uiteindelijk twee foto’s gekozen die ik karakteristiek vond en, niet onbelangrijk, waarvan ik voorzag dat ik daar in ieder geval een mooi verhaal bij zou hebben. Een verhaal over een leven lang boeken lezen en uiteindelijk zelf boeken schrijven. Toen het mijn beurt was had ik zoveel tijd gehad om nieuwe verhalen bij mijn foto’s te verzinnen dat ik opnieuw ging twijfelen aan mijn fotokeuze. Hakkelend en zoekend vertelde ik een onsamenhangend verhaal. Verontschuldigend weet ik het aan mijn slechte geheugen.
Een stinkende parel
Halverwege de dag kwamen we aan bij de oerscène.
Ik ben een jaar of zeven en sta bij de buren in de keuken. De buurman, de buurvrouw en de drie buurmeisjes zitten nog aan de rommelige eettafel. De grote buurjongen komt binnen en staat ineens naast mij. Hij legt een grote hand op mijn schouder, laat een knetterende scheet en zegt terwijl hij verontwaardigd naar mij kijkt: ‘Gadver Rita, dat doe je toch niet!’ Iedereen kijkt naar mij. Ik word warm, alles prikt. Ik schaam me verschrikkelijk en vind het zo gemeen. Het is gewoon niet waar! Hij liegt! De anderen lachen en roepen allemaal door elkaar heen. Ik hoor niet wat ze zeggen maar zie dat ze hun neus dicht knijpen. ‘Ik heb het niet gedaan!’ wil ik roepen maar dat lukt niet. Ik sta daar, heet van woede en schaamte vooral. Ik besluit dat ik niet zo wil zijn. Ik wil niets te maken hebben met die lompe, domme boeren. Ik wil niet zo zijn. Ik zal nooit zo worden als zij. Nooit. Hier hoor ik niet bij want zo ben ik niet.
Een overtuiging vormt zich
Daar, te midden van stank en schaamte, van verraad en niemand die te hulp schiet, ontstond een hartstochtelijke wens om ‘anders’ te zijn. Een voornemen bij dit soort mensen uit de buurt te blijven vormde zich. Ik besloot dat ik anders was. Niet zo lomp en smerig, niet zo grof en ongevoelig. Niet platvloers maar verfijnd. Natuurlijk zijn dit woorden van de volwassen ik. Het kind dat ik toen was kon dat niet zo formuleren. Maar dat kind van toen kon wel voelen en besluiten dat ze zó niet wilde zijn. En dit ‘zó’ werd een criterium. Een overtuiging. Een onbewuste krachtige bepaler.
Plotvraag
‘Een goed verhaal beweegt zich tussen hoop en vrees. Als deze scène de proloog van een verhaal was, wat zou dan de plotvraag zijn?’ Dit vraagt Mieke ons aan het eind van de dag. Gezamenlijk zoeken we naar de juiste formulering. In mijn verhaal zou de plotvraag zijn: Zal het Rita lukken in haar leven een omgeving en mensen te vinden die voldoen aan haar verlangen naar fijngevoeligheid en respect? Naar een leven waar schoonheid, nuance en oog voor detail vanzelfsprekend zijn?
Een mooie plotvraag. En ja. Het is mij, de heldin van dit verhaal, gelukt mijn queeste te volbrengen. Terugkijkend op mijn leven zie ik duidelijk hoe deze gebeurtenis van invloed is geweest op de keuzes die ik maakte. Ik kan verbanden leggen en verbindingen zien tussen de oerscène en het verloop van mijn leven.
Inzicht
Ook in workshops die ik zelf geef, bijvoorbeeld in de schrijfworkshop ‘Het tij in mij’, komen bij de deelnemers steevast cruciale scènes bovendrijven. Het herinneren, (her)kennen en beschrijven van zulke gebeurtenissen brengt begrip en inzicht met zich mee. Ik kan het ook zien in teams, afdelingen en organisaties. In families en in vriendschappen. Samenwerkingsrelaties, liefdesrelaties, partnerschappen, allen worden gedreven door oerscènes. De plotvraag is een behulpzame zoek- en vindvraag. Ondertussen blijf ik benieuwd naar verhalen en omarm ik mijn stelling: ‘I am a meaning making mechanism.’ Ik maak het verhaal, het verhaal maakt mij.
Rita Spijker
januari 2019
De titel van het boek van Mieke Bouma:
Het verhaal van je leven – storytelling en de zoektocht naar een zinvol bestaan-
